«Πρόσωπα Λησμονημένα» Γιώργος Τζαβέλλας, 1946.

Για σήμερα έχουμε μια «λησμονημένη» ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα, που …συμπτωματικά έχει τίτλο «Πρόσωπα Λησμονημένα»! Αφήστε που και ο ίδιος, για τους τόσο παρεξηγημένους δικούς του λόγους, ήθελε να την …λησμονήσει!

Η ταινία είναι της «Φίνος Φιλμ» σε συνεργασία με την «Ωρίων Α.Ε.» και  βγήκε στις αίθουσες το 1946. Παίζει η κρεμ ντε λα κρεμ του τότε καλλιτεχνικού δυναμικού του θεάτρου και του κινηματογράφου.

Ο Αιμίλιος Βεάκης, η Μιράντα Μυράτ, ο Γιώργος Παππάς, σ’ έναν «κόντρα» ρόλο, συνήθως έπαιζε τον «καλό», ο Δήμος Σταρένιος, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, νεαρός, πραγματικός ζεν πρεμιέ, η Τζόλι Γαρμπή, ο Νάσος Κεδράκας στον πρώτο του ρόλο στον κινηματογράφο, ο Κούλης Στολίγκας ντουμπλαρισμένος, η Μαρίκα Φιλιππίδου, πρώην αμόρε του Αττίκ, ο οποίος έγραψε το «ζητάτε να σας πω, …είδα μάτια» όταν την είδε να μπαίνει στη «Μάντρα» του με το νέο της αμόρε και το κοινό ζητούσε να του τραγουδήσει το «είδα μάτια» που είχε γράψει και πάλι για τη Μαρίκα!

Τέλος παίζει και η «μυστηριώδης» Ζινέτ Λακάζ, που είναι μάλλον ψευδώνυμο και για την οποία, όσο κι αν έψαξα στο διαδίκτυο δεν βρήκα παρά μόνο την πληροφορία πως έπαιξε σε 4 συνολικά ταινίες (μια απ’ αυτές «Τα χειροκροτήματα», πάλι του Τζαβέλλα, δυο χρόνια πριν, που έκανε την προστατευόμενη του Αττίκ, θα πούμε και γι’ αυτήν την ταινία) και μετά μάλλον εγκαταστάθηκε στην Ιταλία χωρίς να ξανασχοληθεί με την υποκριτική τέχνη.

Η πρεμιέρα της ταινίας γίνεται στις 8 Απριλίου, ημέρα Δευτέρα,  με θερμόαιμους δεξιούς να δημιουργούν επεισόδια με το που είδαν τα ονόματα των αριστερών ηθοποιών στις αφίσες της ταινίας.

Είμαστε στο ξεκίνημα του Εμφυλίου και δεν είναι εύκολο να ξεχαστεί πως ο Παππάς και η Μυράτ ήταν στο ΕΑΜ και ο Βεάκης με τη Φιλιππίδου, το Σταρένιο (ναι αυτόν που έπαιξε μαζί με τον Αρτέμη Μάτσα ΟΛΟΥΣ τους κουκουλοφόρους καταδότες της κατοχής!) και ίσως και άλλους από το καστ, ήταν αριστεροί.  Κάτι που δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό απ’ το πολιτικό κατεστημένο της εποχής.

Η εντύπωση δε που έχει επικρατήσει, είναι, πως η ταινία «θάφτηκε» λόγω του ότι ο κόσμος δεν μπήκε στις αίθουσες λόγω αυτών των, αριστερών, ηθοποιών.
Χαρακτηριστικό αυτής της χρονικής περιόδου πάντως είναι πως 4 μέρες πριν «βγει» η ταινία, ορκίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση στη χώρα, με πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας, Παναγιώτη Πουλίτσα (4 – 18 Απριλίου 1946) που αντικατέστησε την Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Διορίστηκε δε με σκοπό την προσωρινή διοίκηση της χώρας μέχρι την εκλογή αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος, που είχε κερδίσει τις εκλογές του 1946 χωρίς αρχηγό!
Για Ελλάδα δηλαδή, που το εκλογικό σώμα είναι κατά 90% προσωπολατρικό, όλο αυτό ηχεί ως αποκύημα  επιστημονικής φαντασίας!

Τελικά στις 18 Απριλίου ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Παναγή Τσαλδάρη.

Πάντως κατ’ εμέ και όχι μόνο, η ταινία αποτελεί σταθμό στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, και εκτιμήθηκε πολλά χρόνια αργότερα (επίσης πολλά χρόνια η κόπια της ήταν «χαμένη»), τόσο για τις ερμηνείες των ηθοποιών της (εκπληκτική η ερμηνεία του Γιώργου Παππά στο ρόλο ενός ανθρώπου της παρανομίας), όσο και για την εξαιρετικά ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας της ελληνικής κοινωνίας εκείνης της εποχής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1946 γυρίστηκαν μόλις 3 ακόμα ελληνικές ταινίες: Το «Παπούτσι από τον τόπο σου», «Οι αδούλωτοι σκλάβοι» (με την πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση της Έλλης Λαμπέτη) και η «Καταδρομή» του Μ. Καραγάτση, με πρωταγωνιστές τον Μάνο Κατράκη και την Ελένη Χατζηαργύρη.

Ο ίδιος ο Γιώργος Τζαβέλας, που εμφανίζεται σε μια σκηνή του έργου ως οδηγός ενός αυτοκινήτου, θεωρούσε την ταινία αυτή, ως την μεγαλύτερη αποτυχία του.
Σ’ ένα, μεταγενέστερο της ταινίας, άρθρο του για τον Ελληνικό κινηματογράφο, ο Τζαβέλλας γράφει πως η κυριότερη αιτία που καθυστέρησε την ελληνική παραγωγή ήταν η μίμηση των ευρωπαϊκών ή των αμερικανικών προτύπων, με σενάρια που δεν ήταν στα όρια του ελληνικού κινηματογράφου. Και καταλήγει πως ο σωστός δρόμος για τη δημιουργία ελληνικού κινηματογράφου, είναι έργα με ελληνικό χρώμα, που παρουσιάζουν τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας σε συνδυασμό με τις φυσικές καλλονές του. Έτσι η επόμενη προσπάθειά του ήταν ο Μαρίνος Κοντάρας με πρωταγωνιστή τον Κατράκη.

Θα μιλήσουμε όμως γι’ αυτήν στο μέλλον.
Για να παραθέσουμε όμως εδώ και λίγες «άχρηστες πληροφορίες»!
Π.χ. Ποιες  ταινίες  προτάθηκαν για  ΟΣΚΑΡ το 1946;
«Το Χαμένο Σαββατοκύριακο» (The Lost Weekend) σε σκηνοθεσία του Μπίλι Γουάιλντερ με τους Ρέι Μίλαντ και Τζέιν Γουάιμαν
«Βίρα τις άγκυρες» (Anchors Aweigh) σε σκηνοθεσία του Τζόρτζ Σίντνεϊ με τους Φράνκ Σινάτρα, Τζιν Κέλι, Κάθριν Γκρέισον
«Οι καμπάνες της Αγίας Μαρίας» (The Bells of St. Mary’s) σε σκηνοθεσία του Λίο Μακάρεϋ με τους Μπίνγκ Κρόσμπι, Ίνγκριντ Μπέργκμαν
«Θύελλα σε μητρική καρδιά» (Mildred Pierce) σε σκηνοθεσία του Μάικλ Κέρτιζ με τους Τζόαν Κρόφονρτ, Τζάκ Κάρσον και Τζάκαρι Σκότ.
«Νύχτα Αγωνίας» (Spellbound)  σε σκηνοθεσία του Άλφρεντ Χίσκοκ με τους Γκρέγκορι Πεκ, Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Μάικλ Τσέχοφ.
Ουάου! Θα έλεγε κανείς. Ασυναγώνιστοι.

Για να δούμε όμως ποια είναι η πραγματικότητα.
Είδα την τελευταία ταινία, αυτή του Άλφρεντ Χίτσκοκ, πρόσφατα. Άρτια παραγωγή, αυτό τους έλλειπε άλλωστε, με τόσο δυναμικό, τέτοια εμπειρία, τόσο σοβαρή βιομηχανία να υστερεί στην παραγωγή. Εκεί που τα «Πρόσωπα Λησμονημένα» σαφώς χωλαίνουν. Οι ηθοποιοί πολύ καλοί, στο πνεύμα εκείνης της εποχής. Η Ίνγκριντ Μπέργμαν απλά κούκλα, θεά. Ο Γκρέγκορι Πεκ …ψηλός! Καλός όμως, όχι και εξαιρετικός πάντως! Δεύτερο ρόλο, του καθηγητή ψυχολογίας της νεαρής Μπέργκμαν, είχε ο Μάκλ Τσέχοφ. Μέγας ηθοποιός απ’ ό,τι διαβάζω, δεν τον θυμόμουν, είμαι μεγάλος, αλλά όχι και σαν την ..Πελοπόννησο (που λέει κι Αυλωνίτης για τη Βασιλειάδου στο γαμπρό).
Υπάρχει ακόμα και «μέθοδος Michael Chekhov» για τεχνικές υποκριτικής, την οποία έχουν ακολουθήσει στη συνέχεια ηθοποιοί «τέρατα» του Χόλυγουντ, όπως ο Τζακ Νίκολσον. Ε, σ’ αυτήν την ταινία δεν ήταν και το κάτι άλλο! Δεν του έδινε και πολλές δυνατότητες ο ρόλος. Ολίγον καρικατούρα τον βρήκα. Και βέβαια από «αφέλειες» η ταινία γεμάτη. Ο νέος διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής καταφθάνει για να αναλάβει τα καθήκοντά του αλλά, αν και είναι πολύ γνωστός στους ιατρικούς κύκλους, ειδικά στο «σινάφι» των ψυχιάτρων, έχει γράψει ένα σωρό βιβλία, έχει δημοσιεύσεις σε ιατρικά περιοδικά, δεν ξέρει κανείς πώς μοιάζει! Ε, είναι ακόμα 1946 θα μου πείτε, το …instagram είναι 60 χρόνια μακριά! ΟΚ. Αλλά ένα τόσο επιφανές πρόσωπο, που η Μπέργκμαν θαυμάζει, έχει διαβάσει ΟΛΑ του τα βιβλία, δεν έχει την περιέργεια να δει πώς είναι; Εξαιρετικά απίθανο! Στην ίδια ταινία οι φωτογραφίες για άλλους λόγους πάνε κι έρχονται όταν …βολεύουν το σενάριο! Και βέβαια αν επικεντρωθούμε σ’ αυτήν την «αφέλεια» πάπαλα όλη η ιστορία.

Ωιμέ! Τρύπα στο σενάριο που είναι βασισμένο στο μυθιστόρημα του 1927 The House of Dr. Edwardes των Χίλαρι Σέιντ, Τζορτζ Σόντερς και Τζον Πάλμε.
Να θυμίσω πως η ταινία δεν πήρε ΟΣΚΑΡ, απλά προτάθηκε για πέντε, μεταξύ αυτών και της καλύτερης ταινίας.  Απέσπασε μόνο το ΟΣΚΑΡ μουσικής που είχε κάνει ο Μίκλος Ροζα, αλλά δεν άρεσε καθόλου στον Χίτσκοκ, δεν ξαναμιλήσανε πότε μετά απ’ αυτήν την ταινία!

Μπορεί να είμαι υποκειμενικός λοιπόν αλλά νομίζω πως η ταινία του Τζαβέλλα, απ’ όλες τις απόψεις, ειδικά αν συγκρίνουμε και τα μέσα της εποχής στην Ελλάδα, που ήταν τουλάχιστον …50 χρόνια πίσω, με αυτά του Χόλυγουντ, μην ξεχνάμε πως είμαστε αμέσως μετά τον πόλεμο και στις αρχές του ξεσπάσματος του εμφυλίου, νομίζω λοιπόν πως στέκεται γενναία, ανάμεσα στις 5 αυτές αμερικάνικες ταινίες.
Και σε κάποια σημεία, μπορεί να είναι και καλύτερη. Τουλάχιστον απ’ αυτήν του Χίτσκοκ που αναφέρω πιο πάνω. Από πλευράς ηθοποιίας, ας πούμε. Ο Σταρένιος δίνει ρέστα στο ρόλο του.
Το ίδιο και ο Παππάς.
Προσωπικά βρήκα το Βεάκη λίγο έξω απ’ τα νερά του.
Προφανώς ήταν θεατρικός ηθοποιός, το σινεμά ήρθε αργά στη ζωή του.
Και η Μιράντα Μυράτ εξαιρετική. Νομίζω πως είναι τόσο όσο στο ρόλο της.
Χωρίς τεράστιο δράμα, συγκρατημένη και λιτή.

Η μικρή Ζινέτ Λακάζ, ικανοποιητική. Χωρίς να είναι Λαμπέτη ή Καίτη Πάνου, θα μπορούσε ίσως να κάνει μεγαλύτερη καριέρα. Ποιος ξέρει γιατί δε συνέχισε.
Ο Κωνσταντάρας εντελώς φυσικός και κομιλφό!

Κι εδώ έχουμε λίγες αφέλειες  στο σενάριο, ο αυστηρός και κυνικός πρώην τοκογλύφος (Βεάκης), ο πρώην σύζυγος της Μυράτ, που την «πέθανε» στον κύκλο του και στην κόρη τους, μόλις τον εγκατέλειψε για έναν άλλον, μετά από 15 χρόνια που έχει να τη δει παραείναι …ευαισθητούλης μαζί της!

Ο γιατρός Κωνσταντάρας γράφει ένα φάρμακο για την καρδία της Μυράτ, όταν αυτή λιποθυμάει στην περασμένη σκηνή που περιγράφω (όταν βλέπει τον πατέρα του παιδιού της, το Βεάκη δηλαδή, μετά από 15 χρόνια) αφού την ακροάζεται βάζοντας το …αφτί του στην καρδιά της! Και μάλιστα δραστικό φάρμακο, δηλητήριο. Που μπορεί να πάρει μόνο μέχρι 10 σταγόνες, γιατί διαφορετικά μπορεί να …πεθάνει!

Επίσης ο Βεάκης αφήνει επί 10 μέρες την κόρη του να εξαφανίζεται με έναν δήθεν δημοσιογράφο που έχει συναντήσει στο …δρόμο για να της κάνει το δημοσιογραφικό πορτρέτο επώνυμα και να το δημοσιεύσει στην εφημερίδα του.

Αλλά νομίζω πως αυτές οι «αφέλειες» υπάρχουν και στα αμερικάνικα πρότυπα, είδαμε μια καραμπινάτη πιο πάνω, που δέχεται πως ακολούθησε ο ίδιος ο Τζαβέλλας και γι’ αυτό παραδέχεται στο τέλος πως είναι η μεγαλύτερή του αποτυχία, εντελώς λανθασμένα, παρασυρμένος από άλλες αιτίες που ήταν «υποχρεωμένος» να αναζητήσει εκείνη την εποχή.

Κοιτάζοντας όμως την ταινία από απόσταση 72! χρόνων η πλάστιγγα γέρνει από την εντελώς αντίθετη μεριά. Η ταινία είναι «γερή», ζωντανή και καθόλου μελό. Ή μάλλον ελάχιστα.

Δεν έχει το στοιχείο που «κατηγορούσε» ο Χόρν ως μόνο μειονέκτημα του Τζαβέλλα, δηλαδή ότι πέφτει σε εύκολα μελό.

Αν το δούμε έτσι, τότε το αριστούργημα του Ιταλικού κινηματογράφου, «Σινεμά ο Παράδεισος», δεν είναι απλά μελό, αλλά ΠΑΡΑ πολύ μελό.  Αλλά κατά τη γνώμη μου και όχι μόνο, η ταινία δεν είναι μελό είναι απλά το αριστούργημα του Τορνατόρε.

Προτείνω να δείτε τα «Πρόσωπα Λησμονημένα» αν τυχόν την έχετε στο αρχείο σας σε DVD,  κάπου πήρε το μάτι μου πως την είχε δώσει κάποια εφημερίδα, τις καλές εποχές όταν έφευγαν 120-130 χιλ. φύλλα, οπότε είναι πιθανόν κάποιοι να την έχουν καταχωνιάσει κάπου και να μην της έχουν δώσει σημασία ή αν την παίξει κάποιο απ’ τα κανάλια στις ζώνες που βάζουν ελληνικές ταινίες. Επίσης με λίγο ψάξιμο υπάρχει περίπτωση να τη βρείτε να …πλέει και στα νερά του διαδικτύου!

 Γιώργος Καλατζής