Στις 16 Ιανουαρίου του 1605, εκδίδεται στη Μαδρίτη το πρώτο από τα δύο μέρη του βιβλίου Δον Κιχώτης του Μιγκέλ ντε Θερβάντες (Miguel de Cervantes Saavedra), με το δεύτερο μέρος να ακολουθεί δέκα χρόνια αργότερα, το 1615. Ο Δον Κιχώτης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, καθώς θεωρείται από τα πιο εμπνευσμένα έργα της ισπανικής λογοτεχνίας, που εντάσσεται στα παγκόσμια λογοτεχνικά δημιουργήματα, μεταφράστηκε σε όλες σχεδόν τις γλώσσες, διασκευάστηκε σε παιδικές σειρές βιβλίων και κινουμένων σχεδίων, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο και γενικότερα, μέσω του όρου “δονκιχωτισμός”, καθιερώθηκε ως το σύμβολο της υπεράσπισης των αδυνάτων και του ασυμβίβαστου ρομαντισμού. Πλήρης τίτλος του έργου, Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας (El ingenioso hidalgo Don Qvixote de la Mancha).
Ως προς την πλοκή της ιστορίας, ο Δον Κιχώτης, ένας απλός αγρότης με το όνομα Αλόνσο Κιχάνο, επηρεασμένος από την ανάγνωση πολυάριθμων βιβλίων με θέμα τον ιπποτισμό, αποφασίζει να ταξιδέψει πάνω στο ισχνό του άλογο, αναζητώντας με πάθος ανύπαρκτες ιπποτικές περιπέτειες, που τις επινοεί η φαντασία του, με αποτέλεσμα συχνά να εμπλέκεται σε απίστευτες κωμικοτραγικές καταστάσεις και συχνά να γίνεται στόχος χλευασμού. Μόνιμος σύντροφος στις περιπέτειές του, ο ιπποκόμος του Σάντσο Πάντσα, μια εξίσου θρυλική φυσιογνωμία, ένας άλλου τύπου λογοτεχνικός χαρακτήρας, απολύτως “γήινος”, που τον ακολουθεί πιστά, στοχεύοντας σε συγκεκριμένα οφέλη. Οι δυο τους δημιουργούν ένα αχώριστο λογοτεχνικό δίδυμο, που αναζητά την περιπέτεια μέσα από την ανιδιοτέλεια, τον ρομαντισμό και τα υψηλά ιδεώδη.
Ο Θερβάντες έγραψε το Δον Κιχώτη σε μια εποχή κατά την οποία οι κοινωνικές ανακατατάξεις που συνέβησαν στη χώρα του, όπως η εξαφάνιση του κόσμου της μεσαιωνικής τάξης και η αναρρίχηση των νέων κοινωνικών στρωμάτων, επέφεραν την αντικατάσταση του λογοτεχνικού προτύπου της μεσαιωνικής ιπποτικής εμπνεύσεως από το λαϊκό πρότυπο του πικαρέσκο μυθιστορήματος, χαρακτηριστικά του οποίου είναι το αυτοβιογραφικό στοιχείο, το χιούμορ, η τυχοδιωκτική και περιπετειώδης ζωή και η αληθοφάνεια, σε αντίθεση με τα ιπποτικά μυθιστορήματα. Ο ίδιος ο συγγραφέας, ζώντας μια πολυτάραχη ζωή μέσα από μετακινήσεις, οικογενειακές υποχρεώσεις, φυλακίσεις και εξορίες από την πατρίδα του λόγω της συμμετοχής του σε πολεμικές αναμετρήσεις, διαπιστώνει με την επιστροφή του τις σημαντικές αλλαγές που είχαν προκληθεί στη χώρα του. Στόχος της συγγραφής του Δον Κιχώτη ήταν η παρωδία των ιπποτικών μυθιστορημάτων, ενός είδους που κατά τον 16ο αι., εξακολουθούσε ακόμα να είναι δημοφιλέστατο στο αναγνωστικό κοινό. Επηρεασμένος από όλα όσα είχε να διδάξει το ρεύμα του μπαρόκ και κινούμενος μεταξύ του φανταστικού στοιχείου της ιπποτικής μυθιστορίας και του ρεαλιστικού του πικαρέσκο μυθιστορήματος, ασκεί την κριτική του μέσω μια λεπτότατης ειρωνείας στα ιδεώδη της προγενέστερης εποχής που έχει πια παρέλθει. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, ο Δον Κιχώτης, συνδιαλέγεται από τη μια πλευρά με το ιπποτικό μυθιστόρημα (μέσω των ιδεωδών που εκπροσωπεί ο κεντρικός του ήρωας) και από την άλλη με το νεότερο είδος του πικαρέσκο.
Το έργο του Θερβάντες εμπεριέχει έναν υποκρύπτοντα συμβολισμό, καθώς τα έκδηλα στοιχεία της διακειμενικότητας και της αυτοαναφορικότητας που συναντάμε στο μυθιστόρημα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κεντρικός ήρωας του Δον Κιχώτη δεν είναι ο ισχνός ιππότης από τη Μάντσα που πίστευε ότι θα σώσει τον κόσμο, αλλά η ίδια η λογοτεχνία. Ωστόσο, ο συγγραφέας φροντίζει να κρατήσει μία σχετική απόσταση από όλα όσα αφηγείται. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος για τον οποίο ο Δον Κιχώτης ισορροπεί μεταξύ των δύο προαναφερόμενων λογοτεχνικών ειδών. Για τον ίδιο ίσως λόγο, και ο ίδιος ο ήρωας ισορροπεί σε έναν χαρακτήρα με προσωπικότητα, που κινείται μεταξύ του κωμικού και του τραγικού στοιχείου.
Ο Θερβάντες ακόμα και στον σύγχρονο αναγνώστη, αφήνει το περιθώριο να κρίνει μόνος του το έργου του, είτε μέσα από την πλευρά της πεζής πραγματικότητας της εποχής του, είτε μέσα από την ονειροπόλα διάθεση μιας παρελθούσας εποχής. Το βέβαιο πάντως είναι ότι κάθε άνθρωπος, είτε έχει διαβάσει το Δον Κιχώτη του Θερβάντες είτε όχι, είτε έχει αφεθεί να το παραδεχθεί είτε όχι, σε κάποια στιγμή της ζωής του έχει ανέβει σε ένα άλογο με σημαία τα ιδεώδη του και με σκοπό να τα υπερασπιστεί με ρομαντισμό και ανιδιοτέλεια.
Ovi Greece 